yüzyılın en büyük dijital dönüşümlerinden biri, sosyal medyanın hayatımıza girmesiyle yaşandı. Bu dönüşümün başrol oyuncusu ise şüphesiz Facebook’tu. Facebook yalnızca bir sosyal ağ değil; iletişim biçimlerini, haber alma alışkanlıklarını, ticareti ve hatta siyaseti değiştiren küresel bir fenomene dönüştü.
Facebook’un öncesinde insanlar dijital dünyada iletişim kurmak için e-posta, forumlar ve sınırlı özellikler sunan platformlara bağımlıydı. 2000’li yılların başlarında Friendster, Orkut ve özellikle MySpace gibi sosyal ağlar yaygınlaşsa da, hiçbiri Facebook’un ulaştığı kullanıcı etkileşimi, sadakati ve küresel etkisi düzeyine ulaşamadı.
Mark Zuckerberg Kimdir?
Mark Elliot Zuckerberg, 14 Mayıs 1984’te New York’un White Plains şehrinde doğdu. Küçük yaşlardan itibaren teknolojiye ve bilgisayar programlamaya büyük ilgi duydu. Henüz lise çağlarında “ZuckNet” adında bir mesajlaşma programı yazdı.
🔹 Harvard Yılları
2002’de Harvard Üniversitesi’ne kabul edilen Zuckerberg, psikoloji ve bilgisayar bilimi okudu. Burada hem teknik hem sosyal açıdan dikkat çeken projelere imza attı. 2003’te kurduğu Facemash ve ardından gelen TheFacebook ile bir yazılımcıdan teknoloji girişimcisine dönüştü.
🔹 Girişimcilik ve Liderlik
Zuckerberg, Facebook’un hızlı büyümesini yalnızca teknik zekâsıyla değil; agresif karar alma yeteneği, uzun vadeli vizyonu ve rakipleri erkenden satın alarak stratejik hamleler yapmasıyla başardı.
Ayrıca 2015’te eşi Priscilla Chan ile birlikte Chan Zuckerberg Initiative adlı hayırseverlik vakfını kurdu. Bu kuruluş sağlık, eğitim ve eşitlik alanlarında milyarlarca dolarlık projeler yürütmektedir.
🔹 Tartışmalı Figür
Zuckerberg, zamanla sadece bir teknoloji lideri değil, dijital çağın tartışmalı figürlerinden biri haline geldi. Özgürlük ve gizlilik dengesini kuramamakla, manipülasyona açık algoritmalar geliştirmekle ve tekelci davranmakla sık sık eleştirildi.
Harvard’da Başlayan Hikâye: TheFacebook’un Doğuşu
Facebook’un hikayesi, 2004 yılında Harvard Üniversitesi’nin yurt odalarından birinde başladı. Bilgisayar bilimi öğrencisi Mark Zuckerberg, Harvard öğrencilerinin dijital ortamda birbirleriyle iletişim kurabileceği bir ağ fikrini geliştirdi.
4 Şubat 2004’te “TheFacebook.com” adıyla yayınlanan site, sadece Harvard öğrencilerine açıktı. Kısa sürede üniversite kampüsünde büyük ilgi gördü. Öğrenciler profil oluşturabiliyor, fotoğraf yükleyebiliyor ve arkadaşlarını ekleyebiliyordu.
Bu, dijital kimliğin ilk adımlarıydı. Kullanıcıların kendi profillerini oluşturabilmesi ve arkadaşlık ilişkilerini yönetebilmesi dönemin ruhuna tam anlamıyla uygundu.
Kurucu Ortaklar ve İlk Ekip
Mark Zuckerberg’in yanı sıra Facebook’un ilk kurucu ekibinde yer alan önemli isimler şunlardı:
Eduardo Saverin – İlk finansal yatırımcı ve iş geliştirici.
Dustin Moskovitz – Teknik tarafta yardımcı olan ilk yazılımcılardan biri.
Andrew McCollum – Grafik ve tasarım işleriyle ilgilendi.
Chris Hughes – İletişim ve tanıtım tarafını yönetti.
Zuckerberg liderliğinde bu beş kişi, projenin teknik, finansal ve operasyonel temellerini attı. Ancak ilerleyen yıllarda özellikle Saverin ile yaşanan ortaklık sorunları, şirket içi ayrışmalara neden olacaktı.
Facemash Olayı: Facebook’tan Önceki Tartışmalı Deneme
Facebook’tan birkaç ay önce, Mark Zuckerberg Facemash adında başka bir site geliştirmişti. Facemash, üniversite öğrencilerinin fotoğraflarını yan yana göstererek “hangisi daha çekici?” sorusuna oy vermeye dayalı bir sistemdi.
Site kısa sürede popülerlik kazansa da, öğrencilerin fotoğraflarının izinsiz kullanılması büyük tepki çekti. Harvard yönetimi Facemash’i yayından kaldırdı ve Zuckerberg hakkında soruşturma başlattı. Bu olay, Zuckerberg’in dijital etik sınırlarını esnetmeye olan eğilimini ortaya koydu ve Facebook’un kurulacağı altyapının da ilk sinyallerini verdi.
Yayılma Süreci: Harvard’dan Dünya Çapına
Facebook’un başarısı yalnızca Harvard’la sınırlı kalmadı. Kısa sürede Yale, Stanford, Columbia gibi Ivy League üniverselerine ve ardından diğer Amerikan üniverselerine açıldı. 2005 yılında “TheFacebook” olan ismini sadeleştirerek Facebook.com yaptı. Bu alan adı için 200.000 dolar ödendi.
2006 yılında Facebook, tüm kullanıcıların e-posta adresiyle kayıt olabileceği şekilde herkese açık hale geldi. Bu, küresel büyümenin fitilini ateşledi. Artık sadece bir öğrenci ağı değil, herkesin dijital kimliğini temsil eden bir sosyal platform haline gelmişti.
Yatırımlar ve Finansal Büyüme
Facebook’un ilk büyük yatırımı, PayPal kurucu ortağı Peter Thiel’den geldi. Thiel, şirkete 500.000 dolar yatırım yaparak Facebook’un ilk dış yatırımcısı oldu.
Daha sonra Accel Partners, Greylock Partners gibi dev yatırım firmaları da projeye dahil oldu. Facebook’un değeri hızla yükseldi ve birkaç yıl içinde milyar dolarlık bir teknoloji devine dönüştü.
2007’de Microsoft, Facebook’a 240 milyon dolarlık yatırım yaptı ve şirketin değerlemesi 15 milyar dolara ulaştı. Bu, bir sosyal medya girişimi için o güne kadar görülmemiş bir büyümeydi.
Connect & Dominate: Facebook’un Özellikleri ve Rakiplerini Geride Bırakması
Facebook’un bu kadar hızlı büyümesinin en büyük nedenlerinden biri kullanıcı dostu özellikleri ve sürekli güncellenen yapısıydı:
News Feed (Haber Kaynağı) – Kullanıcıların arkadaşlarının paylaşımlarını ana ekranda görmesini sağladı (2006).
Timeline (Zaman Tüneli) – Kullanıcı geçmişini daha görsel ve kronolojik şekilde sunan sistem.
Like (Beğenme) butonu – İnteraktiflik ve etkileşim alışkanlıklarını değiştirdi.
Rakipleri (özellikle MySpace), karmaşık arayüzleri ve kötü kullanıcı deneyimleri nedeniyle geri planda kaldı. Facebook ise sade, modern ve etkileşimi artıran yapısıyla kısa sürede dijital dünyanın vazgeçilmezlerinden biri oldu.
Facebook ve Hukuki Mücadeleler
Facebook’un yükselişi hukuki anlaşmazlıkları da beraberinde getirdi. En meşhur dava, Harvard öğrencileri olan Cameron ve Tyler Winklevoss kardeşler ile yaşandı. Winklevoss kardeşler, Zuckerberg’in kendi fikirlerini çaldığını öne sürdüler. Sonuçta, 65 milyon dolarlık bir anlaşmayla dava çözüldü.
Bir diğer önemli kriz, Zuckerberg ile Eduardo Saverin arasında yaşandı. Saverin, erken aşamada finansal yatırım yaptığı halde zamanla şirketten dışlandı. Hisseleri azaltıldı ve bu durum mahkemeye taşındı.
Bu olaylar 2010 yılında vizyona giren “The Social Network” filmine ilham kaynağı oldu. Film, Facebook’un kuruluş sürecini dramatize ederek milyonlarca kişiye ulaştı.
Facebook’un Evrimi: Instagram, WhatsApp ve Metaverse Dönemi
2012 yılında Facebook, görsel tabanlı sosyal medya platformu Instagram’ı 1 milyar dolara satın aldı. Ardından 2014’te WhatsApp için 19 milyar dolar ödedi. Bu iki hamleyle sosyal medya pazarının büyük bölümünü kontrol altına aldı.
2021 yılında şirket ismini “Meta Platforms Inc.” olarak değiştirdi. Bu değişiklik, Zuckerberg’in Metaverse vizyonuna işaret ediyordu: sanal gerçeklik, artırılmış gerçeklik ve dijital evrenlerin bütünleşeceği bir gelecek planı.
Ayrıca Reels, Facebook Marketplace, Facebook Gaming gibi yeni ürünlerle platform kendini sürekli güncelledi.
Facebook’un Kullanıcı Verileriyle İmtihanı
Facebook’un küresel başarısı, kullanıcıların platforma duyduğu güvene dayanıyordu. Ancak bu güven, zamanla ciddi şekilde sarsıldı. Platformun kullanıcı verilerini nasıl kullandığı ve bu verilerin üçüncü taraflarla paylaşımı, Facebook’un en büyük krizlerinden birine yol açtı: Cambridge Analytica skandalı.
🔹 Cambridge Analytica Skandalı (2018)
İngiltere merkezli veri analiz şirketi Cambridge Analytica, Facebook üzerinden 87 milyondan fazla kullanıcının bilgilerine, kullanıcıların izni olmadan erişti. Bu bilgiler, 2016 ABD başkanlık seçimlerinde seçmen davranışlarını manipüle etmek amacıyla kullanıldı. Facebook’un verileri koruyamaması hem teknik hem etik açıdan büyük tepki topladı.
🔹 Zuckerberg’in Kongre Önünde Hesap Vermesi
2018 yılında Mark Zuckerberg, ABD Senatosu’nda saatler süren bir duruşmada ifade verdi. Sorular, platformun veri güvenliği politikaları, algoritmaların kutuplaşmayı artırması ve siyasi reklamların şeffaflığı üzerineydi. Bu oturum, internet tarihinde teknoloji şirketlerinin ilk kez ciddi biçimde devlet otoriteleri karşısında sorgulandığı anlardan biriydi.
🔹 Gizlilik Politikaları ve Yeni Düzenlemeler
Bu süreçten sonra Facebook, gizlilik ayarlarında çeşitli güncellemeler yaptı. Kullanıcıların verilerine kimin erişebileceği konusunda daha fazla kontrol sağlanmaya çalışıldı. Ancak eleştiriler devam etti: platformun iş modelinin bizzat kullanıcı verilerine dayalı olması, bu tür sorunların yapısal olduğunu gösterdi.
Facebook’un Türkiye'deki Serüveni
Facebook, Türkiye’deki sosyal medya devriminde çok önemli bir rol oynadı. Türkiye’de özellikle 2007’den itibaren hızla yaygınlaşmaya başladı.
🔹 Erken Dönem: Forumlardan Facebook’a Geçiş
2000’li yılların başlarında Türk internet kullanıcıları daha çok forumlar, MSN Messenger ve bloglar aracılığıyla dijital etkileşim kuruyordu. Facebook, kişisel profiller, arkadaş listesi ve paylaşım kolaylığıyla büyük bir boşluğu doldurdu.
🔹 2010’lu Yıllar: Kitlesel Yayılma
2010 sonrası dönemde Türkiye’de Facebook kullanım oranı hızla arttı. İnsanlar aile bireyleriyle, okul arkadaşlarıyla ve eski dostlarla bağlantıya geçti. Özellikle:
Öğrenci grupları
Etkinlik oluşturma
Sayfa ve grup oluşturma
Oyunlar (FarmVille, Mafia Wars)
gibi özelliklerle Facebook sosyal yaşamın merkezine oturdu.
🔹 Politik ve Toplumsal Etki
Türkiye’de Facebook, sosyal hareketlerin dijital ayağı haline geldi. 2013 Gezi Parkı protestoları sırasında platform, bilgi paylaşımı ve örgütlenme açısından kritik bir rol oynadı. Ancak bu da beraberinde denetim, sansür ve içerik kontrolü tartışmalarını getirdi.
🔹 Günümüzde Facebook Türkiye
2020’li yıllarda Facebook’un Türkiye’deki etkisi nispeten azalmış durumda. Genç kullanıcılar Instagram ve TikTok gibi platformlara yönelirken, Facebook daha çok orta yaş ve üzeri kullanıcılar arasında aktif olarak kullanılmaya devam ediyor. Ayrıca işletmeler için hâlâ etkili bir dijital pazarlama aracı olmaya devam ediyor.
